PAPICHA, SUEÑOS DE LIBERTAD
Egilea: Maya Amrane

Genero arrazoiengatiko jazarpena Aljerian, erbesteratutako zuzendari batek filmatua.

1990eko hamarkadako Aljeriako gatazka armatura itzulera lau emakume gazteren bizipenen bidez, beren ametsei heldu zietenak indarkeria patriarkalez blaitutako errealitatean bizirauteko.

HERRIALDEA, URTEAAljeria, Frantzia, Belgika, 2019

ZUZENDARIAMounia Meddour

AKTOREAKLyna Khoudri, Shirine Boutella, Zahra Manel Doumandji, Amira Hilda Douaouda, Nadia Kaci, Meryem Medjkane, Yasin Houicha, Samir El Hakim.

SARIAK2019: Opera prima onenaren Cesar Saria eta emakumezko aktore berri onenaren Cesar Saria
2019: Canneseko Zinemaldia: Un Certain Regard sailerako hautatua, Urrezko Kamara Sarirako izendatua.

gaikako etiketak

Aljeria, 1990. hamarkada. Nedjmak 18 urte ditu, Aljerreko unibertsitate-hirian bizi da, estilista izatea du amets, eta ez du nahi Aljeriako gerra zibileko gertakari tragikoek bizimodu normala izatea eragoztea, ezta horren ondorioz gauez Wassila lagunarekin ezin irtetea ere. Gaua iristean, alanbre-hesiaren sareetatik ihes egiten du bere lagun onenekin, eta diskotekara joaten da; bertan, bere sorkuntzak saltzen baitizkie 'papicha' delakoei, aljeriar gazteei. Herrialdearen egoera politiko eta sozialak okerrera egiten du etengabe. Nedjmak uko egiten dio erradikalen debekuak onartzeari, eta bere askatasunaren eta independentziaren alde borrokatzea erabakitzen du, moda desfile bat antolatuz.

Kritika

Le Monde egunkarian 2020ko maiatzean argitaratutako kritika baten arabera, Papicha filma zauri ireki bati jarritako tirita da; kritika horren bidez, badirudi nabarmendu egin nahi zela duela mende laurden eskas Aljeriak bizi izanako hamarkada beltzaren hurbiltasuna. Izan ere, 200.000 hildako inguru utzi zituen gatazka baten inguruko itxurazko amnesiaren aurrean, film hau oso egokia da gogorarazteko, gaur egun mundua hainbeste izutzen duen fundamentalismo erlijioso bortitzak, oso gogor astindu zuela herrialde hori, askorentzat Mendebaldera irits zitekeela pentsatzezina zen garai batean.

Le Monde egunkarian 2020ko maiatzean argitaratutako kritika baten arabera, Papicha filma zauri ireki bati jarritako tirita da; kritika horren bidez, badirudi nabarmendu egin nahi zela duela mende laurden eskas Aljeriak bizi izanako hamarkada beltzaren hurbiltasuna. Izan ere, 200.000 hildako inguru utzi zituen gatazka baten inguruko itxurazko amnesiaren aurrean, film hau oso egokia da gogorarazteko, gaur egun mundua hainbeste izutzen duen fundamentalismo erlijioso bortitzak, oso gogor astindu zuela herrialde hori, askorentzat Mendebaldera irits zitekeela pentsatzezina zen garai batean.

Aljerian hezitako zuzendari baten opera primaren dugu honakoa. Bere familiarekin batera, Europara erbesteratu behar izan zuen kazetaritzako ikaslea zen garaian. Izan ere, bere aitak, zinema-zuzendaria ere bazenak, heriotza-mehatxuak jaso zituen, beren bizitzaren ikuskeran sartzen ez zen guztia deuseztatu nahi zutenengandik: kultura, arteak, kazetaritza konprometitua demokraziarekin eta giza eskubideekin, norbanakoen askatasuna... Denak desagertu behar omen zuen, eta gizarte alienatu bat sortu.

Giro hori aukeratu zuen Mounia Meddourrek berea izan zitekeen istorioa kontatzeko: Nedjma, 18 urteko ikasle gazte bat —Meddourrek alde egin behar izan zuenean zeukan adin berekoa—, Aljeriako hiriburuko unibertsitate-egoitza batean bizi da, beste hiru lagunekin batera. Askatasunez bizitzea aukeratzen du, eta  arbuiatu egiten du erlijioz mozorrotutako ideologia patriarkalaren xantaia.  Fanatikoen intimidazioa gero eta handiagoa da, baita indarkeria ere —bere ahizpa erailtzen dute—, bere senargaiak ez du ulertzen eta etsituta dago, bere lagun Wassilak zalantzak ditu... Horren guztiaren aurrean, tinko eusten die bere izaerari eta bere desioei. Bere grinaren bidez gauzatzen du hori, estilismoaren bidez, eta moda desfile bat antolatzea erabakitzen du, garai hartan oso arriskutsua zena. Desfile horren elementu nagusia haïk delakoa da, Aljeriako hainbat zonaldetako emakumeen jantzi tradizionala.  Bere hautua sinbolo bat da: hiriko kaleetan ugaritzen ari diren Saudi Arabiatik ekarritako beloei aurre egiteko modu bat. Frantziar kolonizazioari amaiera eman zion gerran aljeriar emakumeen papera aldarrikatzeko modu bat. Eta, konformatu beharrean, haïkari bere ukitu pertsonala jartzen dio; hura eramateko modu berriak imajinatzen ditu, bere askatasun-ikuskerarekin bat datorrena.

Eta zer esan filmaren izenburuaz? Aukera horrek zuzendariaren apustu sendoa adierazten du.  "Papicha" hitzak emakume oso gaztea esan nahi du, modari jarraituz janztea eta pinpirina  izatea gustatzen zaiona. Termino hori Aljerian agertu zen, 1990eko hamarkadan, kalean, "papicha" delakoekin ligatu nahian, denbora asko ematen zuten mutil langabeen inguruetan. Aljeriar gehienek hitz egiten duten hizkuntzari dagokio: frantsesetik datozen hitzez betetako arabiera dialektala, batzuek "françárabe" deitzen dutena. Hautu horrekin, badirudi zuzendariak bereganatu egin nahi duela hitza, "besteei" kendu eta haren esanahia aldarrikatu, gazteek beldurrik gabe esan dezaten: "Papicha-k gara, eta zer?"

Pelikulan, nabarmentzekoa da aktoreen energiaz beteriko interpretazioa nabarmentzen da, bakoitzak helmuga ezberdin bat irudikatzen baitu. Guztiak dira Aljeriakoak, eta gazteak izan arren, zuzenean edo zeharka bizi izan dute euren herrialdeko drama; beharbada, Lyna Khoudri (Nedjma) aktorea, gehien bat. Izan ere, Khoudrik zuzendariarekin partekatzen du Aljeria utzi behar izatea, bere aitak —Aljeriako telebistako kazetaria— heriotza-mehatxuak jasan ondoren, Aljeria beren mundu intelektual eta artistikoaz hustu nahi zuten haiengandik. Familiaren esperientzia honetatik aterako zuen Lynak bere begiradan irakurtzen den ausardia, bere aurpegiko giharretatn dagoen indarra, zuzendariaren kamerak oso gertutik filmatzen duena, beste protagonistekin egiten duen bezala, Wassilaren irribarre garbia edo Samiraren begi tristeak fokatzean.

Bere pertsonaien patuaren bidez, pelikula honek omenaldia egin nahi die pentsamolde atzerakoiei aurre egin, eta irteteari, lan egiteari, ikasteari, kirola egiteari, abesteari uko egin ez zioten aljeriar emakume guztiei, haietako batzuek beren bizitzekin ordaindu bazuten ere.

Aljeria desitxuratu zuen tragedia baten inguruko memoria-betebeharrari buruz ere hitz egiten digu filmak, fundamentalismo erlijiosoari bere kodeak inposatzen utziz. Izan ere, Aljeriako prentsan sarri irakurtzen den bezala: "Islamistek gerra galdu zuten, baina borroka ideologikoa irabazi zuten".

Zoritxarrez, Aljeriako herriak hainbeste behar duen oroimen honek, ez du, oraingoz, film hau baliatzerik izango: Aljeriako gobernuak, Mounia Meddourren film hau ekoiztu ondoren (bide batez esanda, Aljeria Oscar Sarietan ordezkatzeko hautatua), debekatu egin zuen herrialdean proiektatzea. Zorionez, debeku hori gorabehera, askatasunak ametsetan jarraituko du.

GEHIAGO

ELKARRIZKETA ESZENAK ETA XEHETASUNAK

  • Testuinguru historikoa:
    Aljeriak, 1990eko hamarkadan, talde fundamentalista erlijiosoen eta Estatuko segurtasun indarren aurkako gatazka armatua bizi du. Lehenengoek, ekintza terroristen, mehatxuen eta larderien bidez, boterea ezegonkortzea eta gizartean beren ideologia inposatzea dute helburu. Horren aurrean, estatuko indarrek errepresio oso gogorraz, eta, batzuetan, indiskriminatuaz erantzuten dute. Pixkanaka, indarkeria orokortu egiten da, eta alde bateko edo besteko aurkaritzat jotzen den edozein pertsona edo talderi zuzentzen zaio.  Emakumeak fundamentalista erlijiosoen jomuga izan ziren.
  • Emakume protagonistak:
    Pelikulan, nabarmena da rol protagonista daukatela lau lagunek, amak eta ahizpak (ahizpa kazetaria neba iza zitekeen, baina zuzendariak emakumea izatea erabaki zuen). Hautu horrek erakusten du gertaeren ikuspegi femeninoa transmititu nahi dela, eta, bereziki, emakume oso gazteena, 18 urte baitituzte. Eta, orain arte, gatazka honi buruzko zinemagintzak oso gutxi jorratu du hori.
  • Landutako gaiak:
    • *** Emakumeen janzkera gizarte-proiektu uniformizatzaile baten erdigunean dago, historikoki emakumeen gorputzak bahitu dituen patriarkatuak guztiz zeharkatuta.
    • ***Jantzien inguruko eraikuntza faltsua: Hiyab-a eramatea ez da oztopo izan Samirarentzat ezkondu gabe sexu-harremanak izan eta haurdun geratzeko.
    • *** Erlijioa aitzakiatzat hartzen duen indarkeria, botere-eremu guztiak okupatzeko eta edozein desadostasun isilarazteko (ahizparen hilketa, ikasle-egoitzako atentatua...).
    • *** Lau gazteen, Nedjmaren amaren eta Samiraren arteko adiskidetasuna eta emakumeen arteko elkartasuna, desfilearen ospakizunaren alde dauden gazte egoiliarren aldetik eta egoitzako zuzendariaren aldetik, zeinak desfilea baimentzen duen, inguruko mehatxu-giroa gorabehera.
    • *** Bere askatasunaren eta independentziaren defentsa, mutil-lagunaren proposamenaren aurrean.
    • *** Nedjmak Aljeriari dion atxikimendua: ez du handik alde egin nahi, askok bide hori aukeratzen dutenean. Gainera, bere herrialdearen askapenaren historiaren ikur indartsu bat berreskuratuko du: haïka.

Zine-forumean erabiltzeko eztabaida eta dinamizaziorako beste galderak:

  • Nedjma liburua irakurgai.
    Ez da kasualitatea filmeko protagonistak Nedjma izena izatea: izan ere, Kateb Yacine aljeriar idazlearen eleberri baten izenburua da, oraindik frantziar kolonizazioaren mende dagoen herrialde batean nazio aljeriarra sinbolizatzen duen emakume baten ingurukoa. Nedjma nobelaren irakurketak, filma ikustearekin batera, begirada zabala ematen dio hain poliedrikoa den gatazka honi, plano eta ertz ezberdinen ezagutzarik gabeko begirada sinplista batera mugatzen ez dena, eta horretara mugatu beharko ez litzatekeena.