BUENOS VECINOS
Egilea: Rosabel Argote

Zergatik gorrotatzen dugu bizilagun bat, ideologia, klase eta kultura berekoa dena, haren zuhaitzak gure lorategian itzal egiten digulako?

Komedia beltza: gizakiok zuhaitz batengatik egiteko gai garen miseriei buruzkoa, auzo-harremanei —bizikidetza, koexistentzia, etsaitasuna— buruzkoa, gorroto ilustratuari buruzkoa eta ustezko ongizate-gizarteari buruzkoa.

HERRIALDEA, URTEAIslandia 2017

ZUZENDARIAHafsteinn Gunnar Sigurðsson

AKTOREAKSteinþór Hróar Steinþórsson, Edda Björgvinsdóttir, Sigurður Sigurjónsson, Þorsteinn Bachmann, Selma Björnsdóttir, Lára Jóhanna Jónsdóttir, Dóra Jóhannsdóttir, Hjortur Johann Jonsson

gaikako etiketak

Ustezko desleialtasun baten ondorioz, emazteak etxetik botako du Atli, eta ez dio alaba gehiago ikusten utziko. Gurasoen etxera joan beharko du bizitzera. Gurasoak, aldiz, auzokoekin borrokan ari dira; izan ere, haien zuhaitz eder ikaragarriak itzala ematen du auzokideen patioan. Atli bere alaba ikusteko borrokan ari den bitartean, auzokideen konfrontazioa areagotu egingo da, muga harrigarriak gaindituta. Hala ere, filmaren gai nagusia ez da eztabaida txiki hori. Zuhaitza aitzakia bat da, sinbolo bat, eta haren bidez islatzen da krisialdi betean murgilduta dauden pertsona batzuen frustrazio erreprimituen uholdea. Elkarren ondoan bizi dira, ez besterik (zinemagabiaren sinopsia).

Kritika

Badago film mota bat, migrazioaz eta asiloaz hitz egin gabe, kulturarteko bizikidetzaz hitz egiten duena; halako filmetan, edozein elementu anekdotiko da ardatza, zerikusirik ez duena ez atzerritartasunarekin, ez errefuxiatuekin. Elementu anekdotiko honek, batzuetan, aitzakia gisa funtzionatzen du, eta, beste batzuetan, metafora gisa. Hala, funtzio katalizatzailea du "beste horiekin" garatzen diren harreman- eta auzo-dinamikei buruz hausnartzeko. Elementu hori, esaterako, zuhaitz bat izan daiteke.

Horrela, adibideekin jarraituz, "zuhaitzei" buruzko mota horretako filmen artean, Buenos vecinos aukeratu dugu katalogo honetarako (jatorrizko izenburuak, hain zuzen ere, Zuhaitz azpian esan nahi du). Filmak, hasieran, gogora ekarriko dizkigu Icíar Bollainen El Olivo (2016) eta, jakina, Victor Ericeren El sol del membrillo (1990) filmak. Hortik aurrera, filmeko pertsonaien arteko gatazka puzten joango da. Beren ekintzek ez dute jazarpen psikologikoaren kutsua hartzen, De repente, un extraño (1990) filmean bezala, nahiz eta zuhaitzaren inguruan eztabaidatzen diren bi familien mendeku-ekintza batzuek Michael Keatonen mendekuak gainditzen dituzten. Halaber, Gran Torino (2008) filmearekin kontrastean, ez dago bizilagunik auzokideen aniztasunaren aurka agertzen denik, ezta pareko bizilagunarekin obsesionatuta dagoen begiluzerik ere, Kiede lowskiren No amarás (1988) pelikulan irudikatzen den moduan. Hala ere, paralelismoak aurkitu ditugu Los Limoneros (2008) filmarekin; horretan ere, zuhaitz batek eragindako arazoa aitzakia da Israelen eta Palestinaren arteko gatazka islatzeko. Buenos vecinos filmean, anekdota hutsal eta ezdeus hori, bi etxebizitzen arteko mugan dagoen zuhaitz baten inguruan gertatzen da. Zuhaitz horren adarrek, hazi ahala, alboko lorategia inbaditzen dute, eta familiak beren onetik ateratzen ditu egoerak. Istorio hori umore beltzetik irudikatzea deserosoa, krudela eta groteskoa da; horregatik, ikusleek zineman Buenos vecinos ikustean erreakzio nahasgarriak izango dituzte. Batek ez daki zer egin: barre egin ala besaulkian deseroso egon. 

Ikusleon nahasmen horren jatorria, zera da, gutxi gorabehera ulertzen dugula harreman pertsonalak ezberdintasun ideologiko, kultural edo erlijiosoek markatzen dituztela, eta horrek gatazkak eragin ditzakeela. Ez gaitu harritzen, konfrontazio politiko, kultural edo erlijiosoen testuinguruan, zuhaitz batekin izandako liskar baten eraginez lozorroan zeuden gorrotoak piztea. Izan ere, horixe gertatzen da BiZinetza filmotekako beste film batean, El insulto pelikulan; film horretan, gaizki jarritako ur-erreten batek, kristauen eta palestinarren arteko liskarra berpizten du, Beiruten. Hala ere, Buenos vecinos filmean, zera da asaldatzailea: filmak agerian uzten dituela gizakien erreakzio primitiboenak, piztu egiten direnak urte luzez bizilagun baketsu izandakoa gorrotatzeko. Eraldaketa hori hausnarketarako gaia da, galdera batean zehaztu daitekeena: zergatik gorrotatzen dugu?

 

Antzeko mamia duen beste film bat La caza (2013) da. Drama aztoragarri horren ardatza gezur bat da (ustezko pedofilia kasu faltsu bat), Danimarkako herri txiki batean maisu baten ospe ona zikintzeko baliatzen dena. Akusatuaren erruduntasuna frogatzeko aldez aurreko epaiketaren beharrik gabe, herriko komunitate osoa lintxamendu batean nola murgiltzen den irudikatzen du filmak; giza izaeraren halako esplorazioa egiten du, non, film hau, adibide gisa aipatzen jarraitzen dugun, beste pertsonak inolako justifikazio politikorik —edo bestelakorik— gabe arbuiatzearen adibide gisa. Bi adibideetan, gorrotoak ez die erreparatzen baldintza sozial eta ekonomikoei. Auzo-komunitatearen bilera batean ikus daiteke, hezkuntza bikaina duten eta oso heziak dauden pertsonak, bizilagun amorratu irrazional bihur daitezkeela.

Filmari buruz nabarmentzeko azken kontu bat, zera da, Islandiako sistemaren gizarte antolatu eta deliberatiboaren erakusleihoaren atzealdea dela. Hain zuzen ere, eszena batean, Ati emaztearekin eztabaidatzen ari da, eta, atzealdean, IKEAko saltoki gune bat ikus daiteke. Badirudi, eszena hori txertatzeak esan nahi duela auzokideen eta komunitatearen arteko harremanak IKEAko altzariak bezala muntatu behar direla harreman sendo eta ukigarriak osatzeko, non pieza eta torloju guztiak, oso txikiak izan arren, aulki bat muntatzeko erabiltzen diren. Gustatzen ez zaizkigun piezak baztertzen saiatzen bagara, emaitza ez da inoiz esertzeko balioko digun aulki bat izango.

Ese desconcierto del público espectador tiene su origen en que entendemos, más o menos, que las relaciones personales están marcadas por diferencias ideológicas, culturales o religiosas, las cuales pueden desembocar en conflictos. No nos sorprende que, en un contexto de confrontación política, cultural o religiosa, una disputa con un árbol pueda activar los odios dormidos. De hecho, es lo que ocurre en otra película de nuestra filmoteca de veCINEs, El insulto, en la que un canalón de agua mal colocado reaviva el enfrentamiento entre cristianos y palestinas en Beirut. Sin embargo, lo perturbador de Buenos vecinos es cómo esta película muestra las reacciones más primitivas del ser humano para odiar a quien había sido un apacible vecino durante años. Esa transformación es el tema de reflexión que se concretaría en una pregunta: ¿por qué odiamos?

Otra película que ya planteaba una cuestión de fondo similar fue La caza (2013). Este inquietante drama giraba en torno a cómo una mentira (un presunto caso de pedofilia falso) era utilizado para manchar la reputación intachable de un maestro en un pequeño pueblo de Dinamarca. La representación cinematográfica de cómo la comunidad entera del pueblo se embarcó a un linchamiento sin necesidad de juicio previo que demostrase la culpabilidad o la inocencia del acusado, supuso tal exploración de la naturaleza humana, que seguimos acudiendo a esta película como ejemplo de rechazo del otro sin ninguna justificación política o de otro tipo. En ambos ejemplos, el odio no atiende a condicionantes sociales ni económicos. Una reunión de la comunidad de vecinos es una oportunidad para observar cómo personas de educación exquisita y muy instruidas pueden transformarse en furibundos vecinos irracionales.

Una última cuestión a destacar de Buenos vecinos es su trasfondo de escaparate de la sociedad organizada y deliberativa del sistema islandés. De hecho, hay una escena en la que Ati discute con su mujer y al fondo se ve un centro comercial de Ikea. Pareciera como si, al insertar esa escena en el filme, la película quisiera significar que las relaciones vecinales y comunales deben ensamblarse como los muebles de Ikea para formar relaciones sólidas y tangibles, donde todas las piezas y tornillos, por muy pequeños que sean, están destinados a montar una silla. Si nos empeñamos en rechazar algunas piezas que no nos gustan, el resultado nunca será el de una silla en la que podamos sentarnos.

GEHIAGO

ELKARRIZKETA ESZENAK ETA XEHETASUNAK

  • Pertsonen arteko gorrotoa.
    Gorrotoa maitasunaren kontrakoa da, batzuek axolagabekeria dela zehazten duten arren. ¿Por qué odiamos? filma ikustea gomendatzen dugu, Steven Spielberg eta Alex Gibneyk 2019an Discovery Channelentzat ekoitzia, izenburu bereko lau kapituluko telesailaren parte dena. Telesail horrek kolektiboen arteko gorrotoa nola sortzen den azaltzen du; hain zuzen ere, estereotipo jakin batzuek sortzen dituzten aurreiritziek arbuioa elikatzen dute, eta hori gorroto bihurtzen da.

    Hala ere, Buenos vecinos filmak islatzen duen gorrotoa ez da kolektiboen arteko gorroto hori; bi familiaren gorrotoa da, bizilagunak direnak, eta bakoitzak bere arazoak ditu. Gorroto hori nola sortu eta hazten den azaltzeko, neurozientziak "enpatia-arrakala" aipatzen du, alegia, gorrotatzen dugun pertsona deshumanizatzeko prozesua. Hau da, hurbileko pertsona bat gorrotatzeko, deshumanizatu egin behar dugu, eta deshumanizazio prozesu hori arrazionala da, ez da inpultsiboa. Jabetzen al gara hurbileko pertsonak deshumanizatzera heldu gaitezkeela, eta hori egin ezean, ezingo genituzkeela gorrotatu? Deshumanizazio prozesu horretaz jabetuta, hra aldatzen saia gaitezke?

  • Gorroto ilustratua.
    Islandia ez da oso herrialde ezaguna. 360.000 biztanletik gora ditu, batez besteko soldata 70.000 eurokoa da, eta munduko babes sozialeko sistemarik indartsuenetakoa du. Beraz, gizalegean hezitako gizarte batez ari gara, munduko herrialde zoriontsuenen artean lehen lekuetakoa duena. Hala ere, Buenos vecinos filmean, Hafsteinn Gunnar zuzendariak ongizatearen gizarte honen beste aurpegia eskaintzen digu, hipokrisiaz betea. Horrek gogorarazten digu, bi familien auzotasun/gorroto harremanak aztertzerakoan, testuingurua garrantzitsua dela ez ahazteko gizarte aurreratuenetan ere badaudela gorrotoa eta arbuioa.

Zine-forumean erabiltzeko eztabaida eta dinamizaziorako beste galderak:

  • Gorroto delituak aztertzea, giza psikologiaren ikuspuntutik.
    "Gorroto delituak" agenda politikoan daude eta, ironia pixka bat onartzen badugu, modan daudela esan dezakegu. Ikuspegi normatibo eta judizialetik heltzen zaie. Hala, gorrotoa, sentimendua den aldetik, ezin da zigortu, eta ez da zigortu behar. Norbaitekiko gorroto-motibazio batek eragindako ekintzak zigortzen dira, haren jatorria, etnia, sexu-orientazioa eta abarrekin zerikusia duen ezaugarri batek piztutakoak. Edonola ere, neurozientziak rol garrantzitsua izan beharko luke halako delituei aurre egiteko orduan. Norbaitek beste norbait gorrotatzeko mekanismoei arreta handiagoa jartzen badiegu, saihestu ahal izango dugu pertsona horrek indarkeriazko ekintza jakin batzuk egitea, nahiz eta horren ordaina izan bizikidetzaren eta arbuioaren arteko erdibideko irtenbide batekin konformatu behar izatea.

    Testuinguru ideologiko jakin baten baitan defendatzen dugu, alegia, migratzaileen integrazio-ereduei buruzko literaturaren baitan. Horren arabera, kulturarteko elkarbizitza eredua da ondoen ikusten dena, eredu asimilazionista da okerrena, eta kulturen koexistentziaren eredu multikulturalak ere ez du ospe onik. Hala ere, batzuetan, koexistentzia baketsua lortu behar dugu. Nire bizilaguna komunitatean eskubide eta betebehar berdinak dituen pertsona dela onartzeak, ez du esan nahi hura gogoko izan behar dudanik; are gehiago, baliteke nire bizilaguna gogoko ez izatea.